„Jesteś z Polski? Ale przecież jesteś ładna!”

Artykuł wyraża opinię autorki. Pierwotnie ukazał się w Aftenposten.

Długo nic nie mówiłam. Inni doświadczają przecież dużo poważniejszej dyskryminacji niż ja – pisze Ewa Sapieżyńska, autorka książki „Jeg er ikke polakken din”.

Jesteśmy różnorodną grupą, która często jest szufladkowana, na którą patrzy się z góry.

Mieszkam w Norwegii od prawie 20 lat, od 11 mam norweski paszport. Ale gdy tylko się odezwę, od razu pada pytanie:

– Skąd jesteś? Skąd tak naprawdę jesteś?

– Z Polski.

– Aha… – to typowa reakcja, zakończona pełnym rozczarowania westchnieniem.

Lub:

– Tylu mam Polaków w ogrodzie, są tacy tani.

– Z Polski? Ale przecież jesteś ładna.

Szczytem był list, który moi sąsiedzi napisali do właścicielki wynajmowanego przeze mnie mieszkania w bogatej dzielnicy Oslo. Okazało się, że „reagują” na moje nazwisko na skrzynce pocztowej. Pisali, że moje nazwisko na skrzynce obniży wartość mieszkań w całej kamienicy i prosili właścicielkę o jego usunięcie.

Chcę zrywać etykietki 

Długo czekałam, by zabrać głos. Przecież inni doświadczają gorszej dyskryminacji niż ja.

Kiedy rozgorzała debata Black lives matter i w norweskich mediach ukazało się wiele osobistych historii o rasizmie i dyskryminacji, czytałam je wszystkie i płakałam nad nimi, z wieloma się utożsamiałam. Wreszcie, myślałam.

Dopiero po pewnym czasie zauważyłam, że najliczniejsza mniejszość w Norwegii, osoby urodzone w Polsce, jak ja, nie brały udziału w tej dyskusji. 

Polacy są nieobecni w książkach o wielokulturowej Norwegii. Czy w serialach telewizyjnych, które pokazują mniejszości narodowe jako ludzi z krwi i kości, z marzeniami, mierzącymi się z problemami i przeciwnościami losu. Wyjątkiem był serial „Kampen for tilværelsen” (Walka o byt). Serial nie był najgorszy, nawet dosyć zabawny, pokazywał jednak Polaków jako niższą klasę na usługach bogatych Norwegów i przyczynił się do utrwalenia stereotypów.

Chciałabym to zmienić. Chciałabym zburzyć ścianę, która dzieli nas na „nas” i „innych”, zerwać etykiety i pokazać, że norweski sposób patrzenia na Polaków jest bardzo zawężony, że w Norwegii mało się wie o Polsce.

Jesteśmy różnorodną grupą, na którą często patrzy się z góry i którą się wrzuca do jednego worka. Dlatego napisałam książkę o tym, jak czuję się jako Polka w Norwegii. Można w niej znaleźć również fragmenty historii, opowiadanych przez innych Polaków w Norwegii: pracowników, reprezentantów związków zawodowych, artystów, badaczy i aktywistów.

To książka zarówno o Polsce, jak i Norwegii, o prawach pracowniczych, migracji, nadziei i sile napędowej. Ale także o poczuciu wyobcowania, uprzedzeniach i rasizmie.

„Białość” ma wiele odcieni

Rasizm to dyskryminacja ze względu na kolor skóry, pochodzenie, narodowość lub przynależność do określonej grupy etnicznej, pomimo, że najczęściej używa się tego określenia w kontekście nierównego traktowania ze względu na kolor skóry. Dlatego do tej dyskusji dołączam nieśmiało, z powątpiewaniem ze względu na moją „białość”, z wątpliwością, czy mam prawo w tej rozmowie uczestniczyć. Może dlatego tak długo czekałam, by dojść do słowa.

Jednak już czas zauważyć, że „białość” ma wiele odcieni, i że Polacy, Litwini, Bułgarzy czy Rumuni mogą się okazać „niewystarczająco biali” w Norwegii. Tak jak Włosi nie byli „wystarczająco biali” w USA sto lat temu.

Kiedy przyjrzymy się bliżej temu, jak Polacy i inne grupy są traktowane w Norwegii, dostrzeżemy być może również to, że Norwegia nie jest aż tak egalitarnym społeczeństwem jak lubimy wierzyć.

Bo kto w norweskim społeczeństwie wykonuje tak zwaną „czarną robotę”, te najmniej opłacalne prace fizyczne? Kto sprząta w hotelu, kto dostarcza ci jedzenie do domu? Dlaczego połowa dzieci w rodzinach migrantów w Norwegii dorasta w ubóstwie? Jak łatwo jest dostać pracę w zawodzie, jeżeli nie urodziłeś się i nie wychowałeś się w Norwegii? Lub jeśli Twoje nazwisko na CV pokazuje, skąd tak naprawdę (nie) jesteś?

Już czas, by zapytać, jak pochodzenie i klasowość splatają się dziś ze sobą w Norwegii. Co się dzieje, jeżeli połączymy pochodzenie, obywatelstwo lub kolor skóry z cechami lub z rodzajami prac, do których pewne grupy etniczne „się nadają”?

Pracują jak konie

Badacze rynku pracy, Jon H.Friberg i Arnfinn H. Midtbøen przeprowadzili rozmowy z norweskimi pracodawcami z branży rybnej i hotelarskiej. Odkryli, że norwescy pracodawcy postrzegają narodowość pracownika jako „kwalifikację”.

W ten sposób Polacy i Litwini są postrzegani jako „nadający się” do pracy fizycznej. Pracują ciężko i rzadko biorą zwolnienie chorobowe.

Pracodawcy nazywają to „wysoką etyką zawodową”, ale badacze wskazują, że „etyka zawodowa” w tym wypadku powinna być rozumiana jako „możliwość wykorzystania”.

Dla pracodawcy fakt, że pracownicy nie są w stanie domagać się swoich praw, może być zaletą. Pracodawcy uważają też, że Polacy i Litwini nie nadają się do bezpośredniego kontaktu z klientem, pozycji reprezentatywnych, komunikacji czy niezależnych decyzji.

„Pracownicy z Europy Wschodniej pracują bardzo ciężko, ale nie mają odpowiedniego nastawienia do klienta. Pracują 14 godzin bez przerwy, nie muszą się uśmiechać ani myśleć, wiesz, są jak konie”, mówi jeden z pracodawców.

Trzy kategorie ludzi na rynku pracy 

W mojej książce spotykasz Krzysztofa, który jest zmęczony pracą sześćdziesiąt godzin tygodniowo na budowie i zapłatą tylko za pięćdziesiąt z nich. Zmęczony tym, że nie otrzymuje nawet płacy minimalnej, nie mówiąc już o stawce, która mu się należy ze względu na kwalifikacje.

Ale jeszcze bardziej Krzysztof jest zmęczony swoim norweskim przełożonym, który krzyczy na tych, którzy według niego ​​„pracują za wolno”, lub jeśli maszyny zostaną wyłączone na dwie minuty przed końcem dnia pracy. Jest zmęczony groźbami ze strony pracodawcy z powodu skargi, którą złożył do związków zawodowych.

– Norwegia to piękny i spokojny kraj – opowiada Krzysztof w książce. – Ale praca tutaj nie zawsze jest przyjemna.

Na rynku pracy dzieli się ludzi na trzy kategorie. Kategoria A to etniczni Norwedzy. Kategoria B to mniejszości narodowe mieszkające tu na stałe. Potem czas na kategorię C – polscy pracownicy. 

„Jeg er ikke polakken din” to książka, która wzbierała we mnie od dawna. To mój wyraz troski i miłości do pięknego, małego kraju, który okazał mi także wiele wsparcia i solidarności, i który stał się moim własnym. Dużo mnie kosztuje mówienie o przykrych doświadczeniach w tej wielkiej i trochę przerażającej sferze publicznej.

Ale robię to, ponieważ zależy mi na mojej nowej ojczyźnie, Norwegii. Zależy mi na tym społeczeństwie, do którego przynależę i chcę, aby nadal opierało się na ideałach, na których zostało zbudowane: mocnych prawach pracowniczych, tolerancji i niewielkich różnicach społecznych.

Dlatego, że zależy mi na nas. 

Bo istnieje coś takiego jak „my”.